Trên vách mái nhà làng của người Ve, xã Đắc Pring, thành phố Đà Nẵng, những đầu trâu được dân làng hiến trâu ăn mừng lúa mới trong bao mùa đã trở thành một phần không thể thiếu của ký ức làng. Bên cạnh đó, những cây sáo làm từ tre nứa được đặt cẩn thận và trang nghiêm, không chỉ là nhạc cụ mà còn đại diện cho sự hiện diện của bao lớp người Ve giữa núi rừng Trường Sơn.
Bản làng người Ve, một nhóm địa phương của dân tộc Gié Triêng, ở xã Đắc Pring hiện lên với vẻ mộc mạc, tương xứng với tính cách của những con người sống bền bỉ giữa đại ngàn. Tại đây, bên tiếng suối róc rách, giữa thung lũng thấp thoáng khói bếp chiều, những âm thanh xưa cũ vẫn đang được lưu giữ bằng nhạc cụ đơn sơ – những cây sáo bằng nứa.
Không phải là nhạc cụ biểu diễn chuyên nghiệp, cũng không dành riêng cho sân khấu, nhưng trong mỗi sự kiện của cuộc đời của họ, âm thanh tiếng sáo thân thương này luôn hiện diện. Ông Zơ Râm Ngăm, 65 tuổi, đã chia sẻ về một sự tích được người Ve truyền đời, bắt đầu từ một làng Bút Zriêng Dac Bloong, nơi có một gia đình Ve nghèo khổ.
Câu chuyện xoay quanh hai anh em trong gia đình này, những người đã tạo ra những cây sáo đầu tiên để thổ lộ, tưởng niệm và tâm sự những điều mà họ không thể nói bằng lời. Cây sáo Pà bam – tiếng khóc ngắn, nghẹn lại trong lòng, được tạo ra sau khi người cha qua đời. Và cây sáo Đinh buôn – tiếng khóc dài, tiễn mẹ về suối, được tạo ra sau khi người mẹ cũng ra đi.
Những cây sáo này không chỉ là nhạc cụ, mà còn là phương tiện để người Ve kết nối với quá khứ, với cộng đồng. Người Ve đã lưu giữ lại những ký ức, cảm xúc bằng cách tạo ra nhạc cụ – không để biểu diễn, mà để giữ gìn văn hóa và tinh thần của mình.
Ngày nay, người Ve xã Đắc Pring không chỉ cần cù trong lao động mà còn rất tự hào trong việc giữ gìn văn hóa. Trong các lễ hội, trong các sinh hoạt văn nghệ, tiếng sáo Pà bam, Đinh buôn, Tuốt léc vẫn vang lên giữa đại ngàn như một gạch nối giữa quá khứ và hiện tại.
Những cây sáo ấy không chỉ là món ăn tinh thần, mà còn là biểu tượng văn hóa – lặng lẽ nhưng bền bỉ của cả một cộng đồng. Khi rời khỏi Đắc Pring, những tiếng sáo Pà bam, sáo Tuốt léc của ông Zơ Râm Ngăm, sáo Đinh buôn của ông Hiên Dân thổi tặng vẫn còn ngân nga đâu đây.
Âm thanh ấy, những tiếng lòng, tình yêu, hạnh phúc hay đau khổ qua tiếng sáo thân thương vẫn vang lên cùng gió, cùng rừng, cùng thời gian, như một phần không thể thiếu của cuộc sống người Ve giữa đại ngàn Trường Sơn.