Ở các xã vùng cao như Bao La, Tân Pheo, Đà Bắc, những lớp học đặc biệt được tổ chức sau mỗi mùa gặt, thu hút sự tham gia của hàng chục phụ nữ dân tộc Mường, Dao, Thái. Họ ngồi cùng nhau, chăm chú lắng nghe giáo viên giảng dạy về từng nét chữ đầu tiên. Đây là những lớp “giáo dục tiếp tục sau khi biết chữ”, một phần trong nỗ lực xóa mù chữ và nâng cao năng lực học tập cộng đồng do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hòa Bình phối hợp tổ chức.

Từ năm 2020 đến nay, đã có 6 lớp học như vậy được mở, với 125 học viên, 100% là nữ và là người dân tộc thiểu số. Họ đến lớp không vì điểm số, không vì bằng cấp mà vì một điều giản dị: Biết đọc tên mình, biết viết đơn xin vay vốn, hiểu những dòng chữ in trên bao thuốc trừ sâu hay đơn khám bệnh.

Ở cái tuổi ngũ tuần, bà Hà Thị Nhung, người dân tộc Thái ở xã Bao La, đã bắt đầu một hành trình mới – học chữ. Trước kia, mỗi lần đi trạm y tế hay nhận hỗ trợ, bà đều phải nhờ người khác điền giúp giấy tờ. Có khi, cán bộ bảo ký tên, bà chỉ biết cười trừ, đưa ngón tay ra lăn dấu. “Tôi xấu hổ lắm. Đến tên mình cũng không viết nổi”, bà Nhung chia sẻ.

Cơ hội đến khi Trung tâm học tập cộng đồng xã Bao La mở lớp học sau biết chữ vào buổi tối, tranh thủ khi người dân đã thu hoạch xong mùa vụ. Lớp học nhỏ, chỉ có một chiếc bàn gỗ dài và những cuốn vở đã ngả màu theo tay học viên. Nhưng với bà Nhung, đó là thế giới khác – nơi bà bắt đầu nhận diện lại chính mình qua từng con chữ.

Tính đến nay, các xã khu vực Hòa Bình cũ đạt tỷ lệ nữ biết chữ là 99,81%, trong đó nữ dân tộc thiểu số và miền núi đạt 99,64% – vượt xa mục tiêu 93% được đặt ra trong Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021-2030. Đây không chỉ là một thành tích trong lĩnh vực giáo dục mà còn là kết quả của quá trình kiên trì xóa mù chữ, giáo dục tiếp tục sau biết chữ và xây dựng mô hình học tập cộng đồng bền vững.

Tuy nhiên, biết chữ không đơn thuần là đích đến mà là điểm khởi đầu cho một hành trình dài hơi – hành trình trao quyền, xây dựng năng lực tự chủ cho người phụ nữ. “Khi người phụ nữ biết đọc, biết viết, họ có thể tiếp cận thông tin, hiểu quyền lợi, chủ động trong kinh tế gia đình và chăm sóc con cái. Quan trọng hơn, họ trở thành người truyền cảm hứng học tập trong bản làng, nơi mà việc cầm bút, đi học với phụ nữ từng là điều xa lạ, thậm chí bị cho là ‘không cần thiết'” – Ông Trần Văn An – Trưởng Phòng Giáo dục thường xuyên, Sở Giáo dục và Đào tạo chia sẻ.

Dù kết quả đạt được rất đáng ghi nhận, nhưng thực tế ở các xã vùng cao vẫn đặt ra không ít thách thức. Ở một số địa bàn đặc biệt khó khăn, việc duy trì kết quả sau xóa mù chữ chưa thật sự ổn định. Nhiều phụ nữ lớn tuổi quanh năm bám nương, ít có điều kiện tiếp cận thông tin vẫn đang đối mặt nguy cơ tái mù.

Những bước đi căn cơ đang dần được triển khai để đảm bảo “biết chữ” không chỉ là thành tích mà phải là nền móng cho sự phát triển. Từ năm 2025, Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình được giao nhiệm vụ đưa các nội dung về giới, bình đẳng giới và sức khỏe sinh sản vào chương trình đào tạo giáo viên. Cùng với đó, các trung tâm học tập cộng đồng ở cơ sở cũng đang được mở rộng vai trò. Từ chỗ chỉ dạy chữ sang hướng dẫn kỹ năng sản xuất, sử dụng công nghệ số, khởi nghiệp tại chỗ… Đây là bước đi cho thấy chương trình xoá mù, nâng cao năng lực cộng đồng không chỉ truyền đạt con chữ, mà còn giúp thay đổi tư duy, cách nghĩ, cách làm của đồng bào dân tộc thiểu số.

Từ một chương trình xóa mù chữ ban đầu, Phú Thọ đang chuyển mình từng bước để làm cho “học tập suốt đời” trở thành hiện thực ở cả những bản làng xa nhất. Và ở đó, mỗi người phụ nữ biết chữ, dù chỉ một câu, một dòng, cũng đang viết nên phần tương lai tươi sáng hơn của chính mình.

Ở vùng cao hiểm trở của Việt Nam, tỉnh Sơn La đang đối mặt với thách thức lớn trong việc đảm bảo trẻ em được tiêm chủng đầy đủ. Không chỉ khoảng cách địa lý là rào cản, mà còn có những e ngại và hiểu lầm tồn tại từ lâu trong cộng đồng. Trước tình hình này, dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ đã được triển khai từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2025. Dự án này do CDC Sơn La phối hợp cùng tổ chức PATH và Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương thực hiện, với mục tiêu tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn.

Dự án đã trao quyền và kết nối các lực lượng xã hội, tạo nên những thay đổi đáng kể từ chính những người gần gũi nhất với cộng đồng. Tại xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La, nơi đa số dân cư là người dân tộc Mông, nhiều phụ nữ chưa đưa con đi tiêm chủng đầy đủ do thiếu thông tin. Chị Lèo Thị Đẹm, Chi hội trưởng Phụ nữ xã, đã nhận ra rằng một buổi nói chuyện riêng về y tế khó có thể thu hút các chị em đang bận rộn với công việc nương rẫy và chăm sóc con nhỏ.

Từ đó, chị Lèo Thị Đẹm đã mạnh dạn thay đổi phương pháp, lồng ghép khoảng 30 phút nói chuyện về tiêm chủng vào các buổi sinh hoạt định kỳ của hội. Chị không chỉ nói về lợi ích của vắc xin mà còn chia sẻ về tình hình dịch bệnh thực tế, như trường hợp uốn ván sơ sinh vẫn còn xuất hiện tại địa phương. Để tăng sức hút, chị phối hợp với cán bộ y tế tổ chức đo huyết áp, phát thuốc tẩy giun cho các chị em. Kết quả, chỉ trong tháng đầu tiên tham gia truyền thông, chị đã tổ chức 7 buổi truyền thông (5 nhóm, 2 cá nhân), góp phần tăng tỷ lệ khám thai, tiêm uốn ván và nâng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã.

Đến tháng 6/2025, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã Ngọc Chiến đạt 48,6% – gấp 4 lần so với 10,9% cùng kỳ năm 2024. Không chỉ tại xã Ngọc Chiến, nhiều Chi hội Phụ nữ ở các xã khác cũng đã tham gia rất tích cực vào việc đưa truyền thông tiêm chủng vào hoạt động thường xuyên, cho thấy đây thực sự là một nhiệm vụ phù hợp với vai trò và thế mạnh sẵn có của họ.

Tại xã Phiêng Cằm, một xã khu vực III của huyện Mai Sơn, trước thời điểm sáp nhập với xã Chiềng Nơi thành xã Phiêng Cầm (mới) hiện nay, là nơi cư trú của khoảng 1.506 hộ, trên 8.000 nhân khẩu thuộc 5 thành phần dân tộc. Nằm cách Trung tâm Y tế khu vực gần 86km, bản Phiêng Phụ là nơi sinh sống của 11 hộ đồng bào người Thái và hơn 100 hộ người Mông. Người dân nơi đây phần lớn không thạo tiếng phổ thông, khiến việc tiếp cận thông tin y tế gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ trẻ em được tiêm đầy đủ luôn ở mức thấp dưới 50%.

Ông Vàng A Nếnh, Trưởng bản Phiêng Phụ, đã rất trăn trở về vấn đề này trong nhiều năm. Trước đây, ông nghĩ tiêm chủng là trách nhiệm của cán bộ y tế. Nhưng sau khi được tập huấn về kỹ năng truyền thông và phối hợp liên ngành trong tiêm chủng, ông nhận ra vai trò quan trọng của mình trong cộng đồng. Ban đầu, ông phối hợp cùng nhân viên y tế và đoàn thể tổ chức họp bản để truyền thông, nhưng những hộ gia đình còn e ngại nhất lại không tham gia.

Ông đã chuyển hướng sử dụng loa bản để phát thông điệp đơn giản bằng tiếng Mông, và tự mình đến từng nhà để lắng nghe và giải thích về lợi ích và độ an toàn của vắc xin. Nhờ sự kiên trì, cả 8 hộ ban đầu do dự đã đồng ý tiêm chủng đầy đủ cho con. Hiện vẫn còn 15-16 hộ trong bản cần nhắc nhiều lần mới đưa con đi tiêm, nhưng ông Nếnh dự định tiếp tục phối hợp với Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên để duy trì và nâng cao nhận thức chung của bà con trong bản.

Thành công của dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ không phải là những câu chuyện đơn lẻ, mà là kết quả của một mô hình phối hợp chặt chẽ, trong đó Trạm Y tế xã giữ vai trò điều phối, hỗ trợ kỹ thuật để các lực lượng xã hội tự tin truyền thông đúng và hiệu quả. Trưởng bản, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên là những ‘cánh tay nối dài’ không thể thiếu. Họ có uy tín và sự thấu hiểu địa phương, giúp thông điệp y tế trở nên gần gũi và thuyết phục hơn.

Cách làm hiệu quả nhất là ‘đến đúng nơi, đúng lúc, gặp đúng người, nói đúng điều người dân cần’. Việc lồng ghép vào các hoạt động sẵn có, sử dụng tiếng dân tộc và liên hệ với tình hình dịch bệnh thực tế đã chứng tỏ sức mạnh vượt trội. Những kinh nghiệm quý báu từ Sơn La chính là tài liệu tham khảo sống động cho các địa phương, đặc biệt là các đơn vị y tế và đoàn thể sau sáp nhập, để cùng nhau chung tay tạo nên sự thay đổi bền vững trong công tác tiêm chủng.

Việc hợp nhất các đơn vị hành chính cấp xã ở tỉnh Thái Nguyên, đặc biệt là tại vùng cao thuộc tỉnh Bắc Kạn cũ, đã góp phần tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra những thách thức trong việc chăm sóc sức khỏe ban đầu cho người dân, đặc biệt là ở những khu vực nông thôn và vùng sâu.

Tỉnh Thái Nguyên có địa bàn rộng lớn với nhiều khu vực dân cư thưa thọt và các hộ gia đình cách xa trung tâm hàng chục km. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt và chủ động từ các địa phương trong việc cung cấp dịch vụ y tế. Để giải quyết vấn đề này, các địa phương đã tích cực rà soát hệ thống y tế cơ sở, duy trì hoạt động tại các trạm y tế cũ và bố trí lại nhân lực để tăng cường tổ chức khám bệnh lưu động đến từng bản.

Xã Nghiên Loan, được hình thành trên cơ sở sáp nhập các xã Xuân La, An Thắng và Nghiên Loan, hiện có diện tích hơn 130km² và dân số hơn 11.000 người. Một số thôn, bản cách trung tâm xã tới gần 20km. Để đảm bảo chăm sóc sức khỏe nhân dân sau khi sáp nhập, trạm y tế xã đã giữ nguyên đội ngũ nhân lực và cơ sở vật chất tại các trạm y tế của các địa phương cũ. Đồng thời, trạm y tế đã tiến hành rà soát, điều chỉnh lại phương án phân công công việc nhằm phát huy tối đa hiệu quả hoạt động của từng cán bộ y tế tại các điểm trạm.

Tương tự, xã Vĩnh Thông cũng duy trì các điểm trạm y tế cũ để đảm bảo người dân vùng sâu vùng xa được tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời. Công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân tại các Trạm y tế Cao Sơn, Vũ Muộn, Sỹ Bình vẫn được duy trì và công tác chống dịch bệnh vẫn được thực hiện thường xuyên tại các Trạm y tế, tạo điều kiện thuận lợi cho bà con nhân dân đến khám chữa bệnh.

Đến nay, toàn bộ 108 trạm y tế tại 37 xã phía Bắc tỉnh Thái Nguyên vẫn đang hoạt động bình thường. Các dịch vụ khám chữa bệnh, tiêm chủng mở rộng, phòng chống dịch bệnh… không bị gián đoạn. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều khó khăn tồn tại khi một số trạm y tế đã xuống cấp, thiếu trang thiết bị, cần được cải tạo, đầu tư.

Ông Đinh Mạnh Cường, Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên cho biết, thực trạng hiện nay các trạm y tế phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên rất khó khăn, do địa hình chia cắt, mật độ dân cư thưa, người dân từ nơi ở đến nơi khám chữa bệnh rất xa. Thời gian tới, Sở Y tế sẽ xem xét để đầu tư sửa chữa xây dựng cơ sở vật chất cho các trạm y tế của các xã mới để làm sao đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe người dân.

Bên cạnh đầu tư hạ tầng, tỉnh Thái Nguyên cũng đang đẩy mạnh chuyển đổi số trong ngành y tế, tăng cường ứng dụng công nghệ vào quản lý bệnh án và khám chữa bệnh từ xa. Những nỗ lực này nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân vùng cao tiếp cận dịch vụ y tế, góp phần ổn định an sinh xã hội và phát triển bền vững địa phương.